Geschiedenis

Gaastmeer staat als Gasmer vermeld in het Register van den Aanbreng, waarin alle eigenaren en gebruikers van landerijen vermeld worden. Er wonen hier dan 22 boeren (waaronder een pastoor en een vicaris), die met elkaar 730 pondematen (268 ha) hooi- en weiland gebruiken. Bouwland komt hier niet voor. Het centrum van het dorp ligt op Vissersburen.

Uit het Quotisatiekohier blijkt, dat er in Gaastmeer 25 huishoudens zijn met in totaal 118 inwoners. Onder de 25 hoofden van huishoudens zijn 10 vissers, 6 boeren, 2 timmerlieden, een arbeider, een aakschipper, een dominee en een schoolmeester. Het centrum van bewoning verplaatst zich naar Woudburen (bij de haven en de Poel), omdat er in Vissersburen veel grond is weggeslagen door het Heegermeer en de Fluessen. Ook Klein Gaastmeer begint op te komen met enkele boerderijen en arbeiders- en visserswoningen.

De palinghandel op Londen van de familie Visser, in 1732 voorzichtig gestart en van hieruit uitgebreid naar Heeg en later ook naar Workum, wordt een steeds omvangrijker bedrijf met meerdere personeelsleden en grote bedrijvigheid in en rond de haven. Uit Gaastmeer maken drie palingaken zes tot acht maal per jaar een reis met gemiddeld 15.000 pond levende paling naar Londen om die daar op de markt te verkopen.

Omstreeks  deze tijd bereikt Gaastmeer zijn grootste omvang met meer dan 500 inwoners. Dat komt o.a. door de bloeiende scheepswerf van de gebroeders Wildschut aan de Wijde Sloot. Begonnen als reparatiewerf voor de palinghandel wordt dit een bedrijf voor de bouw van zowel houten als ijzeren schepen voor de binnenvaart en de recreatie. Op het hoogtepunt werken hier wel 30 mensen. De palinghandel van Visser is sinds 1898 uit Gaastmeer verdwenen en samengevoegd met die van Heeg. Later vestigt zich de palinghandel op Londen van de firma Lankhorst aan de Liuwedaem. In 1911 wordt muziekvereniging Concordia opgericht.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben Gaastmeerders hun steentje bijgedragen aan het verzet tegen de Duitsers. In het dorp en omgeving verbleven veel onderduikers, waaronder Joden, er werd actief meegedaan aan de melkstaking in 1943 en er was een verzetsgroep, die o.a. een illegaal krantje uitgaf en sabotageactiviteiten organiseerde. Vijf bemanningsleden van een geallieerd vliegtuig dat bij Stavoren een noodlanding moest maken, kon een half jaar onderduiken in het dorp en omgeving. Enkele Gaastmeerders hebben voor kortere of langere tijd gevangen gezeten, maar er zijn geen dodelijke slachtoffers gevallen.

Gaastmeer wordt geleidelijk kleiner in aantal inwoners en werkgelegenheid. Scheepswerf Wildschut en palinghandel Lankhorst houden op te bestaan en er blijft nog één visserijbedrijf over. Ook het aantal melkveebedrijven neemt af, maar ze groeien wel in omvang. Alleen het bouwbedrijf maakt een bescheiden groei door. Al met al neemt de werkgelegenheid af, maar gelukkig brengt de opkomende recreatie nieuwe bedrijvigheid: scheepswerven en jachthavens, campings, vakantiehuisjes en een restaurant.  Ook vestigt zich hier een ontwerpbureau voor de scheepsbouw. Het aantal inwoners daalt geleidelijk tot omstreeks 280.

Door de achteruitgang van het aantal schoolkinderen moet zelfs basisschool Mids de Marren in 2017 gesloten worden. De kinderen gaan in Oudega naar school. Maar dan komt er plotseling weer een opbloei. De fietspontjes zorgen voor een toenemend aantal dagjesmensen en er worden nieuwe huizen gebouwd. Het aantal inwoners groeit weer tot boven 320.